پایتخت ۵۷ ساله ایران؛ از کاخ چهل‌ستون تا سعدالسلطنه

قزوین که در دوره صفویه، ۵۷ سال پایتخت ایران بود، امروز با وجود اماکن و موزه‌های تاریخی بسیار، به عنوان یکی از مقصدهای گردشگری کشور محسوب می‌شود. این شهر تاریخی سابقه دو پایتختی را در دوران مختلف تاریخی به دوش می‌کشد؛ در حقیقت “قزوین” پایتخت خوشنویسی ایران نیز شناخته می‌شود.

بی تردید برای بسیاری از مردم ایران که اطلاعات زیادی از قزوین نداشته باشند تصور اینکه بازدید از جاذبه های گردشگری قزوین چند روز زمان می برد کمی سخت باشد این شهر به دلیل پایتخت بودن در دوره صفویه، پیش از اصفهان تقریبا هر آنچه که در اصفهان هست را در ابعاد کوچکتری در خود جا داده است؛ شهری که علاوه بر جاذبه‌های تاریخی رنگ و بوی بی مثالی از طبیعت بکر نیز دارد و حتی به عنوان مرکز برخی محصولات کشاورزی همچون زغال اخته و برخی گیاهان دارویی نیز شناخته می‌شود.

شهر قزوین با حدود ۴۳۰ هزار نفر جمعیت در فاصله ۱۵۰ کیلومتری تهران قرار دارد. قزوین به خاطر موقعیت تاریخی خود به عنوان دومین پایتخت در دوره صفوی دارای مراکز مهم تاریخی و میراث فرهنگی است و از این جهت در مقیاس جهانی کم نظیر است. استان قزوین با وجود اینکه کمتر از یک درصد مساحت کشور را دارد؛ دارای بیشترین آثار ثبت شده تاریخی در ایران است.

این شهر با داشتن مراکز دانشگاهی و علمی متعدد و با داشتن ۱۵۰ هزار دانشجو به عنوان قطب جاذب دانشجویان ایفای نقش می کند. این شهر از نظر گردشگری مذهبی نیز موقعیت ممتازی دارد به نحوی که آن را شهر چهارانبیای الهی و چهارمین حرم اهل بیت در ایران می‌نامند.

بهره گیری از این همه موقعیت‌های مختلف در جهت توسعه گردشگری در سطح استان می‌تواند نه تنها برای توسعه اقتصادی استان که حتی کشور نیز نقش بسزایی داشته باشد؛ شهرداری قزوین نیز در این راستا و همزمان با هفته فرهنگی این شهر با هدف معرفی جاذبه‌های گردشگری و تاریخی قزوین تور بازدید اصحاب رسانه را برگزار کرد. در این بازدید اصحاب رسانه نخست در ساختمان عمارت شهرداری این شهر که نخستین ساختمان شهرداری احداث شده در ایران است حضور پیدا کردند.
عمارت شهرداری قزوین (موزه بلدیه) مربوط به دوره قاجار است و در خیابان شهرداری قزوین واقع شده‌است. این بنا اولین ساختمان شهرداری در ایران است.

ساختمان عمارت شهرداری قزوین قدیمی‌ترین عمارت شهرداری‌ها است که از سال ۱۳۰۶ شهرداری قزوین درآن مستقر شده‌است. مجموعه شهرداری قزوین (موزه بلدیه کنونی) قبل از جنگ جهانی اول توسط شرکت روسی «شوسه» که راه شوسه از قزوین به تهران را راه اندازی کرد، احداث شد و متعلق به این شرکت بوده‌است که آن‌ها این مجموعه را گسترش داده و منبع آب و کلیسای «کانتور» که کوچکترین کلیسا در نوع خود محسوب می‌شود را ایجاد کردند، همچنین با استفاده از عمارت شهرداری به عنوان باشگاه در این مکان زندگی می‌کردند. اما بعد از جنگ موظف به دادن غرامت به ایران شدند و این مجموعه تحویل بلدیه قزوین شد.

در ادامه اصحاب رسانه از کاروانسرای بزرگ سعدالسلطنه بازدید کردند. این کاروانسرا عنوان بزرگترین کاروانسرای درون شهری ایران را داراست. این مجموعه در مرکز شهر تاریخی قزوین میان دولتخانه صفوی و بازار بزرگ شهر قرار دارد. این بنای معظم از نمونه های منحصر به فرد معماری مکتب قزوین و از آخرین شاهکارهای معماری سنتی ایران در دوره ناصرالدین شاه قاجار است. قدمت این مجموعه بالغ بر ۱۲۰ سال است و با همت حاکم وقت شهر، باقرخان سعدالسلطنه احداث شده است. مساحت این مجموعه بالغ بر ۳ هکتار است و ۹۰ درصد مرمت کالبدی مجموعه انجام شده است.

این مجموعه با سراهای بسیار چون سرای سعدالسلطنه، سرای نگارالسلطنه، راسته وزیر، سرای بهشتیان، قیصریه، گرمابه رضوی، سرای شترخان و قهرمانی محیطی آرام را برای همه گردشگران و علاقمندان به بناهای تاریخی ایجاد کرده است.

مقر اصلی فرماندهی روزگاران قدیم کشور

کاخ چهل ستون دومین مقصد اصحاب رسانه بود که چسبیده به میدان اصلی شهر بوده و شلوغی‌های روزانه به خوبی تاریخ این شهر را به بازدید کنندگان آن معرفی می کند.

تاریخ ایران را که مطالعه کنیم و در آن دقیق شویم، به نام‌ها و سلسله‌های کوچک و بزرگی بر می‌خوریم که سرگذشت این کشور را رقم زده اند؛ گاه آن را بر عرش اعلاء نشانده و گاه به پایین کشانده‌اند. در این میان، برخی سلسله‌ها نامی بزرگ از خود برجای گذاشتند یکی از آنها، سلسله صفوی است که هنر، معماری، علم و دانش اسلامی را به برترین و بالاترین حد خود رساندند و شاهکارهایی بی نظیر خلق کردند. در ساختمان هایی که هنر و معماری به کار رفته هر بیننده‌ای را مسحور و او را شیفته چیره دستی و دانش سازنده می‌کند.

یکی از این ساختمان های دل انگیز که در دوره صفویه ساخته شده، عمارت کلاه فرنگی یا کاخ چهل‌ستون قزوین است. سازه‌ای با شکوه که در اوایل تاسیس سلسله صفویه بنا و الهام بخش برخی سازه‌های بعدی در دیگر نقاط کشور شد. این عمارت کلاه فرنگی، زمانی که قزوین پایتخت صفویان در کشور بود و شاه طهماسب صفوی بر ایران حکمرانی می‌کرد، مقر اصلی فرماندهی و اداره کشور به شمار می آمد.

هنگامی که نام کاخ چهل‌ستون به میان می‌آید، فکرها به سمت کاخ چهل‌ستون اصفهان می رود. شاید کمتر کسی است بداند که کاخ چهلستون دیگری نیز در قزوین وجود دارد که بنا به دستور شاه طهماسب دومین پادشاه سلسله صفویه بنا شد. این کاخ که در قلب بخش تاریخی شهر قزوین و در میان باغی مربع شکل به نام باغ سعادت قرار دارد، به عمارت کلاه فرنگی نیز مشهور است. کاخ چهل‌ستون در زمانی که قزوین پایتخت ایران بوده، عمارت شاهی شاه طهماسب صفوی، پادشاه وقت به شمار می‌رفته است.

هر چند اکثر نقل قول‌های تاریخی بیان می‌کنند که این بنا و باغ به دستور شاه طهماسب صفوی ساخته شده؛ اما در برخی منابع آمده که این بنا در زمان شاه عباس احداث یا اینکه به شکل امروزی خود در آمده است. نقل شده کاخ هشت بهشت اصفهان با الهام از این بنا ساخته شده است.

امروزه کاخ چهل‌ستون قزوین به موزه خوشنویسی تبدیل شده و آثار برخی از خوشنویسان و خطاطان هنرمند و به نام ایرانی مانند مالک دیلمی، میرعماد قزوینی، درویش عبدالمجید، محمد حسین عماد کتاب به همراه آثار و اشیایی تاریخی که از کاخ به دست آمده در آن نمایش داده می شود. این عمارت در سال ۱۳۳۴ به شماره ۳۸۹ در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است.

از گراند هتل و دولتخانه تا عالی قاپو

اصحاب رسانه در بازدید بعدی خود با عبور از کنار نخستین هتل بنا شده در کشور با نام گراند هتل که امروز نیازمند توجه مسئولین برای مرمت است و عبور از کنار دیوارهای دولتخانه از سردر عالی قاپو بازدید کردند. سردر عالی قاپو یکی از آثار تاریخی و گردشگری در شهر قزوین است که در ابتدای خیابان سپه – نخستین خیابان ساخته شده در ایران – قرار دارد. این بنا سردر یکی از هفت در ورودی به ارگ سلطنتی صفویان بوده است و در اصلی جنوبی است که به خیابان و میدان شاه باز می‌شده و تنها “در” از این مجموعه است که اکنون به یادگار مانده است.

این بنا نخست در دوره شاه طهماسب ساخته شده و در زمان شاه عباس اول به‌صورت کنونی تغییر شکل یافته است. در دوران ناصر الدین شاه نیز، تعمیرات و اضافاتی صورت گرفت و در دوران پهلوی اول به علت اقامت پلیس در آنجا ابتدا نام «نظمیه» و سپس «شهربانی» در ترنج بالای سردر به خط عبدالعلی پزشکیان معلم خط قزوینی، گچبری گردید و در زمان پهلوی دوم قسمت اضافی بالای سردر را در زمان پهلوی دوم حذف کردند. بر پیشانی این سردر رفیع که ۱۷ متر ارتفاع دارد، کتیبه‌ای با کاشی معرق به خط ثلث از علی‌رضا عباسی – خوشنویس معروف عهد صفوی – جلوه‌گر است. بر فراز این کتیبه، پنجره مشبک بزرگی از کاشی قرار گرفته است. بیش از دو گوشوار بلند در طرفین سردر بر بالای طاق‌نمایی واقع شده که بنا را به ساختمان‌های هم جوار پیوند می‌داده است.

این سردر، ورودی اصلی به دولتخانه دوران صفویه بود. بنای سر در شامل ایوان رفیع ورودی با قوس تیزه‌دار و سه ریف طاق‌نما در طرفین آن است. گوشواره‌هایی با ستون‌نماهای آجری در دو طبقه، نمای سردر را تکمیل می‌کنند. هشتی متصل به ایوان ورودی به شکل هشت ضلعی است و در طرفین محور ورودی آن اتاق‌های نگهبانی قرار دارد. در این هشتی پلکان‌هایی دیده می‌شود که به طبقه بالا – جایگاه نقاره‌زنان – راه می‌یابند. کتیبه و شباک کاشی، تنها تزیینات باقی‌مانده در ایوان ورودی است. در طرف شرقی این سردر که پیش از مشروطیت رختشوی خانه بود، مدرسه‌ای به نام امید در سال ۱۳۲۰ قمری احداث شد که از اولین مدارس نوین ایران می‌باشد.

نهایتا اصحاب رسانه برای دیدین گوشه‌ای از جاذبه های طبیعی قزوین در بوستان جنگلی باراجین حضور پیدا کردند تا گوشه کوچکی از طبیعت زیبای این استان را مشاهده کنند. پارک جنگلی باراجین یا پارک جنگلی فدک در منطقه باراجین شهر قزوین واقع شده‌است. این بوستان با مساحت ۱۵۰۰ هکتار از بزرگترین پارک جنگلی‌های کشور محسوب می‌شود. قله مردمی، رودخانه ارنزک، دسترسی آسان و اشراف به شهر قزوین را می‌توان از ویژگی‌های بوستان باراجین دانست.

گشت در این بوستان زیبا آن هم با اتوبوس ویژه گردشگری شهرداری قزوین فرصت را برای مشاهده بهتر طبیعت فراهم می کرد. این بوستان به وسعت ۱۵۰۰ هکتار در ارتفاعات شرقی مشرف بر دره رودخانه فصلی ارنزک که از دو کیلومتری شمال قزوین آغاز می‌شود قرار دارد و یکی از نقاط خوش آب و هوا و از تفرجگاه‌های دیرینه مردم شهر قزوین است. پارک باراجین پذیرای شهروندان و گردشگران در فصول مختلف سال، به خصوص بهار و تابستان است.

از امکانات این بوستان می‌توان به زمین چمن، پیست‌های دوچرخه سواری و موتورسواری، سینمای تابستانه، شهربازی دالفک، آب نماهای مختلف و کمپینگ ارزان قیمت برای مسافران اشاره کرد.  یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این بوستان، پروژه دهکده طبیعت است؛ این مجموعه که در زمینی بالغ بر ۷۰ هزار متر مربع احداث شده‌ است یک مرکز با کاربری آموزشی، تحقیقاتی و گردشگری است که از امکاناتی نظیر مزرعه گاومیش‌ها، حیوانات اهلی، سوله گوزن‌ها، کبوترخانه، باغ خزندگان، سالن تاکسیدرمی، آمفی تئاتر، برکه و آبشار، آکواریوم، خانه روستایی، پارکینگ، سالن پذیرایی و فروشگاه بر خوردار است.

گزارش از سید میثاق اختر

لینک این گزارش در خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)

انتهای پیام